ΛΟΥΤΡΑ

Τα λουτρά αποτελούσαν πάντα έναν σημαντικό κοινωνικό χώρο που συνδεόταν με την ομαδική αναψυχή, την υγεία και την καλή φυσική και ψυχική διάθεση. Στο Βυζάντιο τα λουτρά ονομάζονταν βαλανεία ή λούσματα και οι βυζαντινοί τα επισκέπτονταν συχνά ακόμη και τις νυχτερινές ώρες, αφού η λειτουργία τους επιτρεπόταν και μετά τη δύση του ηλίου. Τα βυζαντινά λουτρά ήταν δημόσια, ιδιωτικά ή μοναστηριακά και είχαν μνημειακό χαρακτήρα. Τα δημόσια λουτρά κτίζονταν σε κεντρικά σημεία των πόλεων και η ανέγερση τους υπόκεινταν σε αυστηρούς πολεοδομικούς και κτηριοδομικούς κανονισμούς. Οι κανονισμοί αυτοί είχαν θεσπιστεί ώστε οι περίοικοι να προστατεύονται από τις πνιγηρές αναθυμιάσεις του καπνού οι οποίες παράγονταν από τη συνεχή καύση των ξύλων ή των ξυλανθράκων που θέρμαιναν τον χάλκινο λέβητα του λουτρού. Η λειτουργία του λουτρού εκτός από την συνεχή παρουσία του λουτράρη απαιτούσε την ύπαρξη πολυάριθμου βοηθητικού προσωπικού.

Η οθωμανική κοινωνία κληρονόμησε την πλούσια παράδοση των βυζαντινών λουτρών και τις συνήθειες σε αυτά προσαρμόζοντας τις στις επιταγές της θρησκείας της. Οι Τούρκοι μετά την άλωση της Πόλης χρησιμοποίησαν αρχικά τα βυζαντινά λουτρά και αργότερα άρχισαν να κτίζουν νέους λουτρώνες κατά τα βυζαντινά πρότυπα και με βυζαντινούς αρχιτέκτονες. Τα κτήρια αυτά ονομάζονταν χαμάμ και ήταν πραγματικά κομψοτεχνήματα τόσο ως προς την εξωτερική τους εμφάνιση όσο και ως προς την εσωτερική τους διακόσμηση, που περιελάμβανε περίτεχνα ανάγλυφα μοτίβα από γυψοκονιάματα και πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο

Ρωμαϊκές θέρμες αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας στην αρχαία Ρώμη	Χαμάμ γυναικών (Antoine Laurent Kastellan 1812)	Πίνακας του C. Roger με γυναίκες που βγαίνουν από το θερμό χώρο του λουτρού
Είσοδος λουτρού (Συμεών Σαββίδης)	Χαμάμ στην Πόλη (ΠΑΝΔΩΡΑ 1851)	Χαμάμ (Ηλίας Πετρόπουλος, Καπανταήδες και μαχαιροβγάλτες)
Λουτρά ο παράδεισος Το πρόπυλο πριν την πυρκαγιά του 1917	Λουτρά ο παράδεισος Το αρχικό πρόπυλο. Καταστράφηκε στην πυρκαγιά του 1890	Λουτρό Κιλκίς Τρούλος της αίθουσας του ψυχρού
Λουτρό Κιλκίς Λοφίο στην αίθουσα του ψυχρού	Λουτρό Πολυκάστρου Διατηρητέο μνημείο από το 1981	Λουτρά «Παράδεισος» Η θερμή αίθουσα των ανδρών

1034. Η δολοφονία του Ρωμανού Α΄Αργυρού στο λουτρό του παλατιού (Χρονικό Ιω. Σκυλίτση, 12ος αι.)	1836. Λούσιμο σε χαμάμ στην Πόλη (Ελένη Κανετάκη, Οθωμανικά λουτρά στον Ελλαδικό χώρο)	Λουτρά Αιδηψού (Διαφήμιση του 1910)
Αρχαιολογικός χώρος Δίου Δάπεδο υποκαύστων από τις θέρμες που χτίσθηκαν το 200 μΧ	Αρχαιολογικός χώρος Φιλίππων Λουτρά του 3ου αι. μ.Χ	Το βυζαντινό λουτρό της Θεσσαλονίκης. Τέλος 13ου αρχές 14ου αι.
ο λουτρό των αέρηδων Χρονολογείται στην πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας (1430-1669). Λειτουργούσε μέχρι το 1965	Διδυμότειχο Λουτρό του Ορούτς πασά γνωστό και ως «τα λουτρά των ψιθύρων» ή «τα λουτρά του έρωτα»	1904. Λουτρό στο Σουφλί (Ζήσης Φυλλαρίδης, «Μνήμες Σουφλίου»)
1916. Θεσσαλονίκη Άγγλοι στρατιώτες μπροστά στα λουτρά «Ο παράδεισος» (Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας)	1913. Θεσσαλονίκη Λουτρά «Ο παράδεισος» (Θεσσαλονίκη 1913-1918)	Θεσσαλονίκη – το λουτρό της Αγοράς Χτίστηκε στα τελευταία χρόνια του 15ου αι. (Κοσμική αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια, 1300-1500, και η διατήρησή της)
Θεσσαλονίκη – λουτρά «Παράδεισος» Το Bey Hamam είναι το πρώτο λουτρό που κτίστηκε στη Θεσσαλονίκη μετά την τουρκική κατάκτηση	Λουτρό Κιλκίς Ο κεντρικός τρούλος που μόλις διακρίνεται από την οδό Θεσσαλονίκης	Λουτρό Πολυκάστρου Αξιόλογο δείγμα αρχιτεκτονικής της πρώιμης τουρκοκρατίας
1916. Κιλκίς Το οθωμανικό λουτρό του Σεΐχ Σαΐτ Εφέντη που κατασκευάσθηκε το 1906 (Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας)	1917. Κιλκίς Το οθωμανικό λουτρό μόλις διακρίνεται πίσω από ένα τεράστιο πλατάνι (Φωτογραφία του Fred Boissonnas)	1916. Πολύκαστρο Το οθωμανικό λουτρό του 15ου αι. (Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας)
Λουτρά Ικαρίας Η Ικαρία είναι φημισμένη για τις ραδιούχες ιαματικές πηγές της	Ρόδος – Λουτρά Καλλιθέας Το 1927 ξεκίνησαν οι κατασκευές των εγκαταστάσεων πάνω σε σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Pietro Lombardi οι οποίες τελείωσαν το 1929 – 1930	Ρόδος Λουτρά Καλλιθέας